TÜRK MÜZİĞİ SÖZLÜĞÜ

A B C D E F G H I K L M N O P R S T U V Y Z

Râhat-Fezâ

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Hümâyûn, Hicaz, Uzzâl makamlarından birine hüseynî aşîrân (mi) sesi üzerine aktarılmış Hüseynî beşlisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Karar sesi hüzeynî aşîrân (mi), güçlü sesleri nevâ (re), hüseynî (mi) ve dügâh (la)'tır. Dügâh ve nevâ seslerinden hangisi güçlü ise diğeri asma karar görevi üstlenir. İnici bir seyir özelliğine sahiptir. Asma kararları nim hicâz (bakiye diyezi almış do) ve dik kürdî (bekiye bemolü almış si) sesleri ile rast (sol) sesinde (yerinde) Nikrîz, ırak (bakiye diyezi almış fa) sesi üzerinde Hüzzam, yegâh (re) sesi üzerinde Rast çeşnileri ve ırâk sesi üzerinde Ferahnâk dörtlüsüdür.

Râhatü'l-Ervâh

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Dügâh (la) sesi üzerindeki (yerinde) Hümâyûn, Hicaz ve Uzzâl makamı dizilerine ırâk sesi (fa diyez) üzerine aktarılmış bir Segâh dörtlüsünün (Bkz. Segâh dörtlüsü) eklenmesiyle meydana getirilmiştir. İnici bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi dügâh (la), güçlü sesleri nevâ(re) ve hüseynî (mi)'dir. Asma kararları nevâ sesi üzerinde Rast veya Bûselik, hüseynî sesi üzerinde Uşşâk, dügâh (la) sesi üzerinde (yerinde) Hicâz, rast sesi üzerinde (yerinde) Nikrîz, ırâk (bakiye diyezi almış fa) sesi üzerinde Hüzzâm çeşnileri ile nîm hicâz (bakiye diyezi almış do) ve dik kürdî (bekiye bemolü almış si) sesleridir.

Râh-i Gül

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Râh-i Hâr-Ken

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Râh-i Hâr-Keş

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Râh-i Husrevânî

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Râh-i Kürd

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış 44 süreli büyük usûl.

Râh-i Rûh

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış bir makam.

Rakkas

Dans eden, oynayan erkek, köçek.

Rakkâse

Dans etmeyi meslek edinmiş kadın.

Raks

Dans, oyun.

Raks veya Bektâşî Raksı

Klâsik Türk müziğinde kullanılan 16 süreli büyük usûl. İki adet Türk aksağı, Sofyan ve Nîm Sofyan usûllerinin birleştirilmesiyle meydana getirilmiştir. Yalnız Hicâzî Uşşak makamında bir Bektâşî nefesinde bu usûle rastlanmıştır.

Raks Aksağı

Klâsik Türk müziğinde kullanılan 9 süreli küçük usûl. Türk Aksağı ve Sofyan usûllerinin birleştirilmesiyle meydana getirilmiştir. Daha çok şarkı, türkü ve oyun havaslarında kullanılmıştır.

Raksân

Klâsik Türk müziğinde kullanılan 15 süreli usûl. İki çeşidi mevcuttur. Bunlardan ilki Semâî, Türk Aksağı, Sofyân ve tekrar bir Semâî usûlünün birleştirilmesiyle; diğeri ise Türk Aksağı usûlünün ikinci şekli ile Aksak Semâî usûlünün birleştirilmesiyle meydana getirilmiştir. Bektaşî nefeslerinde, türkülerde ve halk müziğinde kullanılmıştır.

Raksiyye

Klâsik Türk müziğinde özel olarak dans için kullanılan sözlü ya da sözsüz ezgi türü.

Raks-Semâî

Klâsik Türk müziğinde 18 süreli büyük usûl. İsmail Hakkı Bey tarafından meydana getirilmiş ve sadece iki eserinde kullanılmıştır.

Râmiş-Huvâr

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış eski bir makam.

Râmiş-i Cân

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam.

Rapsodi

Genellikle halk ezgilerinden esinlenilerek yazılan orkestral eser. Bazen orkestranın önünde bir solist çalgı da yer alır. Cumhuriyet dönemi itibarı ile bazı Türk bestecileri de bu türde eserler yazmışlardır. Örn.: Ekrem Zeki Ün'ün Viyolonsel ve Orkestra için Rapsodi'si (1972).

Râsim

Klâsik Türk müziğinde bir grup makama verilen isim.

Rast

1. Klâsik Türk müziğinde orta sekizlideki sol sesi.
2. Klâsik Türk müziğinde kullanılan basit makam. En eski makamlardandır. Rast (sol) sesi üzerinde (yerinde) bir rast beşlisine nevâ (re) sesi üzerine aktarılmış bir Rast dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Çıkıcı bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi rast, güçlü sesi nevâ (re)'dır. Asma kararları dügâh (la) sesi üzerinde (yerinde) Uşşak, segâh (koma bemolü almış si) sesi üzerinde Segâh, yegâh (re) sesi üzerinde Rast, hüseynî aşîrân (mi) sesi üzerinde Uşşak ve Nişâbur çeşnileri ile segâh sesi üzerinde Ferahnâk beşlisidir.

Rast-Acem

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rast-Aşîrân

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam.

Rast Beşlisi

Klâsik Türk müziğinde rast (sol) sesi üzerinde (yerinde) Rast dörtlüsüne (Bkz. Rast dörtlüsü) bir tam ses yani bir tanini eklenmesiyle meydana gelen beş sesli kalıp dizi.

Rast Dörtlüsü

Klâsik Türk müziğinde rast (sol) sesi üzerinde (yerinde) bir tam dörtlü oluşturacak şekilde dizilen dört sesten oluşan kalıp dizi.

Rast-Gerdâniye

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rast-Geveşt

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rast-Geveşt

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rast-Hâverân

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makamdır. Rast makamının temel dizisine Irak makamının pest dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir.

Rast-ı Cedîd

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. III.Selim tarafından yegâh sesi üzerine aktarılmış Hicâz makamı dizisine yerinde Rast makamı dizisinin eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Karar sesi rast (sol, güçlü sesi nevâ (re)'dır.

Rast-ı Cedîd

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rast-ı Sagıyr

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rast-ı Sultânî

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rast-Kürdî

Klâsik Türk müziğinde bir birleşik makam. Kemânî Serkis tarafından Rast makamının temel dizisine dügâh sesi üzerindeki (yerinde) Kürdî dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Karar sesi dügâh, güçlü sesleri rast (sol) ve nevâ (re)'dır. Tek örneği Kemânî Serkis'in kendi Peşrevi'dir.

Rast-Mâye

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam.

Rast-Nevrûz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rast-Selmek

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rast-Şehnâz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Ravza

Arapgirli Şükrullah Bey'in icâdı olan beş telli, yaylı çalgı. Güney Anadolu'da "ırızva" olarak adlandırılan çalgıyla ilişkili olmamakla beraber isim kökünün benzerliği dikkat çekicidir.

Rebâb

Gövdesi hindistancevizi kabuğundan yapılmış, uzun saplı, telli ve yaylı çalgı. Eski İran müziğinden Eski Arap müziğine geçip bütün yakın doğu ve Akdeniz'e yayıldığı sanılmaktadır. İran'da mızrap veya elle çalınan rebab, Araplara geçince yayla çalınmaya başlanmıştır. Tek telli olanından beş telli olanına kadar çeşitlerine rastlanmıştır. Güney Anadolu'da çalınan bir çalgıdır.

Rebâb-ı Nâyî

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış nefesli çalgı.

Rebâbî

Rebab çalan ya da yapan kişiye verilen isim.

Redif

Kafiye, uyak. Âşık şiirinde kullanılan ayak anlamı ile eş değerdir.

Refâkat

Bkz. Eşlik.

Rehâvî

Klâsik Türk müziğinde kullanılan bir makam. Basit ve birleşik makam olmak üzere iki çeşidi mevcuttur. Bunlardan ilki karar sırasında yegâh (re) sesi üzerinde bir Rast dörtlüsü gösteren Rast makamı niteliğindedir. Diğer tüm özellikleri Rast makamı ile aynıdır (Bkz. Rast). Diğeri ise Rast ve Bayâtî (Beyâtî) makamının dizilerinin birbirine eklenmesiyle meydana getirilmiştir. İnici seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi Rast makamı ile rast (sol) sesi, güçlü sesi nevâ (re)'dır.

Rehâvî-Gerdâniye

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rehâvî-Geveşt

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rehâvî-Mâye

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rehâvî-Nevrûz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rehâvî-Selmek

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rehâvî Sesi

Kantemir'in edvârında geveşt (sol) sesine verdiği isim.

Rehâvî-Şehnâz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rekb

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makamdır. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rekb-i Nevrûz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makamdır. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rekb-i Zâvil

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam.

Remel

Klâsik Türk müziğinde kullanılan 28 süreli büyük usûl. Sofyan, Sengin Semaî, Sofyan, Sengin Semaî ve yeniden iki adet Sofyan usûlünün birleştirilmesiyle meydana getirilmiştir. Peşrev ve bestelerde kullanılmıştır.

Remel-i Hafîf

Remel usûlünün hafif mertebesi. Bkz. Remel.

Remel-i Kasıyr

Klâsik Türk müziğinde bir Remel usûlü çeşidi.

Remel-i Sakıyl

Bkz. Remel.

Remel-i Tavîl

Klâsik Türk müziğinde bir Remel usûlü bir çeşidi.

Remel-i Türkî

Bkz. Remel.

Remiz

Müzikte perde ve aralıkların yerine, onları anlatmak üzere kullanılan işaretlere verilen isim.

Reng-i Dîl

Klâsik Türk müziğinde kullanılan makam. Bazı teorisyenlere göre göçürülmüş (şed) bir makam olarak tanımlanmıştır. Mühendis Hâlis Bey tarafından, Nev-eser makamının (Bkz. Nev-eser) acemaşîrân (fa) sesi üzerine aktarılmasıyla meydana getirilmiştir. Karar sesi acemaşîrân, güçlü sesi çargâhtır.

Renk

Özellikle çalgı ve insan seslerinin karakterlerini ayırt etmek için kullanılan terim. Bu terim günümüzde farklı müzik çeşitlerine kaynaklık eden ses karakterleri için de kullanılır.

Repertuar

Dağarcık. Bir müzisyenin, tiyatrocunun ya da dansçının çalıştığı ve icrâsını tam olarak yapabildiği eserlerin bütünü. Bir müzik, tiyatro ya da bale topluluğunun hali hazırda sunabileceği eserlerin tümüne de bu isim verilir.

Revâ-Irâk

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış makam. Bestenigâr adıyla da anılır.

Revân

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış 9 süreli basit usûl.

Revnak-Nümâ

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Müstear makamı dizisine, Irak makamı dizisinin tamamının ya da pest dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Karar sesi ırâk (bakiye diyezi almış fa), güçlü sesleri segâh (koma bemolü almış si) ve dügâh (la)'tır.

Rezonans

Titreşim. Titreşim vasıtası ile sesin yayılması.

Rıdvân

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Ridâyî

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rikâb

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış 32 süreli büyük usûl. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rîku'l-Habîb

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Romantik Türk Müziği

Klâsik Türk müziğinde Hacı Ârif Bey'le başlayan dönemi ifade eden süreç ve bu dönemde oluşan ekol. Bu ekolün başlıca özelliği, şarkı formunun büyük klâsik formların yerini almış olmasıdır. Bu akım hızla yayılmış ve Türk müziğine hâkim olmuştur. Hacı Ârif Bey'in Romantik Türk müziği ekolünün son temsilcileri Lem'i Atlı, Rahmi Bey, Suphi Ziyâ Özbekkan'dır.

Romantizm

Romantiklik. Duygu yoğun ruh hali.

Rûh

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rûh-Efzâ

1. Klâsik Türk müziğinde kullanılmış telli çalgı.
2. Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rûhnevâz (=Rûhnüvâz)

Klâsik Türk müziğinde kullanılan makam. Bazı teorisyenler tarafından aktarılmış (şed) bir makam olarak tanımlanmıştır. Dr. Suphi Ezgi tarafından Bûselik makamının temel dizisinin hüseynî aşîrân (mi) sesi üzerine aktarılmasıyla meydana getirilmiştir. Karar sesi hüseynî aşîrân, güçlü sesi bûselik (si)'tir. Çıkıcı ve inici bir seyir özelliğine sahiptir.

Rûy-i Aşîrân

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rûy-i Dilârâ

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam.

Rûy-i Hicâz

Klâsik Türk müziğinde kullanılmış birleşik makam. Günümüze örneği ulaşmamıştır.

Rûy-i Irâk

Klâsik Türk müziğinde kullanılan birleşik makam. Segâh makamı dizisine ırak (fa diyez) sesi üzerine aktarılmış bir segâh dörtlüsünün eklenmesiyle meydana getirilmiştir. Çıkıcı bir seyir özelliğine sahiptir. Karar sesi ırak (bakiye diyezi almış fa), güçlü sesleri segâh (koma bemollü si), dügâh (la) ve nevâ (re)'dır. Asma kararları nevâ sesi üzerinde Bûselik ve Uşşak, dik hisâr (koma bemolü almış mi) sesi üzerinde Segâh veya Ferahnâk ve çargâh sesi üzerinde Rast çeşnileridir.

Ruzba

Anadolu'nun çeşitli yerlerinde bağlama ailesinin en küçük bireyi olan curaya verilen isim. Özellikle Güney Anadolu Alevileri arasında Ruzba ve Irızva isimleri hep cura karşılığında kullanılır. Bkz. Ravza, ırızva.